ਮਾਓਵਾਦ : ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ ਦਾ ਹੀ ਇੱਕ ਰੂਪ -ਅਨਿਲ ਰਾਜਿਮਵਾਲੇ

ਮਾਓਵਾਦ ਵਿੱਚ ਨਵਾਂ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਹੈ , ਉਹ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਹੀ ਇੱਕ ਵੱਖ ਰੂਪ ਹੈ ਜੋ ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਫੈਸ਼ਨੇਬਲ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ । ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਰਕਸ , ਏਂਗਲਸ ਅਤੇ ਲੈਨਿਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤਰਕਾਂ ਨਾਲ ਖੰਡਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ।
ਜੋ ਲੋਕ ਬਾਕੁਨਿਨ , ਕਰੋਪੋਤਕਿਨ , ਲਾਸਾਲ , ਪ੍ਰੂਧੋਂ , ਨਰੋਦਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਮਾਰਕਸ , ਏਂਗਲਸ ਅਤੇ ਲੈਨਿਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹਨ ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਮਾਓਵਾਦ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ।
ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ ਦਾ ਉਦੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਮਾਰਕਸ ਅਤੇ ਏਂਗਲਸ ਕਾਲਪਨਿਕ ਸਮਾਜਵਾਦ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਮਾਜਵਾਦ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ । ਮਜਦੂਰ ਵਰਗ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ ਨੇ ਅਲਟਰਾ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਸੀ । ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਨੂੰ ਗਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਅਤਿ ਪੀੜਤ ਅਤਿ ਪਿਛੜੀਆਂ ਜਮਾਤਾਂ ਦੇ ਮਸੀਹੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲਈ ਅਲਟਰਾ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਦਿਖਾਵੇ ਦਾ ਅਕਸਰ ਹੀ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ।
ਮਾਰਕਸ ਅਤੇ ਏਂਗਲਸ ਨੂੰ ਗਰੀਬਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਘੱਟ ਲਗਾਉ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਉਹ ਗਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਪੀੜਤਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਬਹੁਤ ਚਿੰਤਤ ਸਨ ਅਤੇ ਬੇਰੋਜਗਾਰਾਂ , ਦਲਿਤਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ੋਸ਼ਿਤਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਸੋਚਦੇ । ਲੇਕਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਝੂਠੀ ਭਾਵਨਾਤਮਕਤਾ ਦੀ ਨਾ ਹੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਮਗਰਮੱਛ ਦੇ ਹੰਝੂ ਬਹਾਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਨੂੰ ਗਰੀਬਾਂ ਦਾ ਮਸੀਹਾ ਦੱਸਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸਨਸਨੀ ਫੈਲਾਣ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਰਹਸਮਈ ਗੁਪਤ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦੀ ਹੀਰੋ ਬਣਨ ਦੇ ਜਤਨ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਬੁਲਾਵਾ ਦੇ ਕੇ ਉਸਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਦੀ ਹੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ।
ਗਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਗਰੀਬੀ ਦਾ ਜਵਾਬ ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਵੱਖ ਹੀ ਕਿੱਸਮ ਦਾ ਸੀ: ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਅਧਿਅਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਲੱਭਣ ਲਈ ਫਲਸਫਾ , ਇਤਹਾਸ , ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ , ਰਾਜਨੀਤੀ , ਉਦਯੋਗਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਇਤਆਦਿ ਦਾ ਗਹਨ ਅਧਿਅਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਤੀਜੇ ਕੱਢੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਬਿਨਾਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੇ ਵਹਿਣ ਵਿੱਚ ਬਹੇ , ਨਾ ਸਿਰਫ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਸਗੋਂ ਕੁਦਰਤ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨਾਂ ਦਾ ਅਧਿਅਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲਈ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ।
ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਮਾਰਕਸ ਅਤੇ ਏਂਗਲਸ ਸੱਚੇ ਅਤੇ ਮਹਾਨਤਮ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦੀ ਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਤਹਾਸ ਉੱਤੇ ਖੁਦਣੀ ਛਾਪ ਛੱਡੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀ ਛਦਮ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦੀ ਸਾਬਤ ਹੋਏ ।
ਫਲਸਫੇ ਦੀ ਕੰਗਾਲੀ
ਇੱਕ ਚੀਜ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਮਾਰਕਸ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਚਿੜ ਜਾਂ ਨਫਰਤ ਸੀ ਉਹ ਸੀ ਕਿਸੇ ਵਿੱਚ ਫਲਸਫੇ ਜਾਂ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਕੰਗਾਲੀ , ਚਾਹੇ ਉਹ ਅੰਦੋਲਨ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਜਨਤਕ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰ । ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਸੁਪ੍ਰਸਿਧ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀ ਪ੍ਰੂਧੋਂ ਦੀ ‘ਕੰਗਾਲੀ ਦਾ ਫਲਸਫਾ’ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਰਚਨਾ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ‘ਫਲਸਫੇ ਦੀ ਕੰਗਾਲੀ’ ਨਾਮ ਦੀ ਖੁਦਣੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖੀ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਪ੍ਰੂਧੋਂ ਅਤੇ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ ਦੀ ਤਿੱਖੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਫਲਸਫੇ ਦੀ ਭਾਰੀ ਕਮੀ ਹੈ । ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਮੰਤਵਾਦ ਅਤੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਆਧਾਰਿਤ ਫਲਸਫੇ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ , ਤਦ ਤੁਸੀਂ ਸਾਮੰਤਵਾਦ ਅਤੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਨਾਲ ਲੜ ਸਕਦੇ ਹੋ , ਤਦ ਤੁਸੀਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਮਜਦੂਰ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ , ਸਿਰਫ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਚੀਖਣ ਨਾਲ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਦਰਵਾਜੇ ਉੱਤੇ ਆ ਖੜੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ । ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਨਾਹਰੇਬਾਜੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ , ਅਤੇ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਮਹਾਨਤਮ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦੀ ਸਨ । ਅੱਜ ਮਾਓਵਾਦੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਸਿਖਿਆ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਸਾਥੀ ਫਰੇਡਰਿਕ ਏਂਗਲਸ ਨੇ ਵੀ ਖੁਦਣੀ ਇਤਹਾਸ - ਪ੍ਰਸਿਧ ਕਿਤਾਬ ‘ਸਮਾਜਵਾਦ : ਕਾਲਪਨਿਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ’ ਵਿੱਚ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਗਹਿਰਾਈ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ ਹੈ । ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਮਾਜਵਾਦ ਦੇ ਮੂਲ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਵਿਵੇਚਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਇਹ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਸਮਾਜ ਕਿਉਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਮਾਰਕਸ
ਮਾਰਕਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਮਾਮਲਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਖੇਲ - ਮਜਾਕ ਦੀ ਗੱਲ । ਉਹ ਨਿਰ ਸਵਾਰਥ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦੀ ਸਨ ਅਤੇ ‘ਮੇਰੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ’ ਲਈ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਤੋਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਮਤਲਬ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਤੋਂ ਸਮਾਜਵਾਦ ਕਮਿਊਨਿਜਮ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਪੂਰਾ ਕਾਲ ਸੀ । ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਤੱਦ ਹੋਵੇਗੀ ਜਦੋਂ ਉਸਦੀਆਂ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਪਰਿਪੱਕ ਹੋਣਗੀਆਂ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਗਰੀਬ ਅਤੇ ਅਣਪੜ੍ਹ ਜਨਤਾ , ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੀ ਬਿਸਾਤ ਉੱਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦੀ ਖੇਲ ਖੇਡਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ।
ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੌਜੂਦ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਲੜੀ ਉੱਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ - ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਦਿਸ਼ਾ , ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਤੌਰ - ਤਰੀਕੇ , ਲੋਕਤੰਤਰਿਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ , ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੇ ਸਰੂਪ , ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਚਰਿੱਤਰ , ਮਜਦੂਰ ਵਰਗ ਦਾ ਸੰਗਠਨ ਇਤਆਦਿ । ਮਾਰਕਸ ਅਤੇ ਏਂਗਲਸ ਨੇ ਗੁਪਤ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ/ਗਰੁਪਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦਾ ਜੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਬਾਕੁਨਿਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਯੂਰਪ ਦੇ ਪਛੜੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਿਲਵਾੜ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ । ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਇੰਟਰਨੇਸ਼ਨਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਜਦੂਰ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਮੁੱਖਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨੂੰ ਕਿਹਾ । ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਇੰਟਰਨੇਸ਼ਨਲ ਵਿੱਚ ਫੁੱਟ ਪਾਕੇ ਖੁਦਣਾ ਵੱਖ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀ ਇੰਟਰਨੇਸ਼ਨਲ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਲੋੜ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ।


ਮਾਰਕਸ ਅਨੁਸਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਰਾਜ ਨੂੰ ਮਜਬੂਤੀ ਮਿਲ ਰਹੀ ਸੀ।
ਆਮ ਧਾਰਣਾ ਦੇ ਵਿਪਰੀਤ ਮਾਰਕਸ ਅਤੇ ਏਂਗਲਸ ਨੇ ਸਮਾਜਵਾਦ ਵੱਲ ਸੰਸਦੀ ਮਾਰਗ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਸਦੀ ਮਾਰਗ ਤੇ ਬਾਦ ਵਿੱਚ ਏਂਗਲਸ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਲ ਦਿਤਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ 1890 ਕੇ ਦਸ਼ਕ ਵਿੱਚ ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
ਮਾਰਕਸ - ਏਂਗਲਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ ਅਤੇ ਅਲਟਰਾ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦ ਪੈਟੀ ਬੁਰਜੁਆ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਸਨ । ਇਹ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਜਨਤਾ ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਿਕ ਪਿੱਛੜੇਪਣ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾ ਕੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਝੂਠੇ , ਅਵਾਸਤਵਿਕ ਵਾਅਦੇ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ । ਆਪਣੇ ਮਾਅਰਕੇਬਾਜ਼ ਅਤੇ ਸੌੜੇ ਸਵਾਰਥ ਪੂਰੇ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਢਾਲ ਬਣਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ ।
ਮਾਓਵਾਦ ਦਾ ਉਦੇ
ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਸੀਂ ਦੱਸ ਦਈਏ ਕਿ ਅੱਜ ਚੀਨ ਮਾਓਵਾਦ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਚੁਕਾ ਹੈ । ਮਾਓਵਾਦ ਦਾ ਉਦੇ 1950 - 60 ਦੇ ਦਸ਼ਕ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਇਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਘਟੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮਾਓ ਜੇ ਤੁੰਗ ਦਾ ਮੁਕੰਮਲ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਉੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁਕੰਮਲ ਕੰਟ੍ਰੋਲ ਕਾਇਮ ਹੋ ਗਿਆ । ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਚੀਨ ਉੱਤੇ ਪੈਟੀ ਬੁਰਜੁਆ ਅਲਟਰਾ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਹਾਵੀ ਹੋ ਗਈ । ਮਾਓ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਹੀ ਮਾਓਵਾਦ ਕਹਲਾਇਆ ਜਾਣ ਲਗਾ । ਮਾਓਵਾਦ ਨੇ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ 15 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਵਾਦ ਦਾ ਬਚਨ ਦਿੱਤਾ । ਛੇਤੀ ਹੀ 15 ਸਾਲ ਘਟਾਕੇ 3 ਸਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ । ਇਸਨੂੰ ਲੰਬੀ ਛਲਾਂਗ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਮਾਓਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਫੌਜੀ ਬੈਰਕਾਂ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਉੱਤੇ ਬੈਰਕ ਸਮਾਜਵਾਦ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦਾ ਜਤਨ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਦਨਾਮ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਚਲਾਈ ।
ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਾਲ ਮਾਓਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਖੁਦਣੀ ਬਰਾਂਡ ਦੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਥੋਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ । ਇਸਦੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤੀ ਸੰਸਾਰ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਫੁੱਟ ਪਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਫੁੱਟ ਦੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਹੀ ਅਸਲੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਚੀਨੀ ਰਸਤਾ ਹੀ ਇੱਕ ਮਾਤਰ ਰਸਤਾ ਸੀ । ਇਸਦੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਨਤਾ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਉਕਸਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਪਛੜੇ ਅਤੇ ਸ਼ੋਸ਼ਿਤ ਸਨ , ਲੇਕਿਨ ਨਾਲ ਹੀ ਜੋ ਵਿਚਾਰਧਾਰਿਕ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਕੱਚੇ , ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਕਿ ਅਣਭਿੱਜ ਸਨ ।
ਅੱਜ ਚੀਨ ਦੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ।
ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਸਰੂਪ
ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਕਦੋਂ ਉਠਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ? ਇਸਦਾ ਜਵਾਬ ਮਾਰਕਸ , ਏਂਗਲਸ , ਲੈਨਿਨ ਅਤੇ ਖੁਦ ਮਾਓ ਨੇ ਕਈ ਮੌਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਮਰਕਸਵਾਦੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਜਨਤਾ ਦੇ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਲੜਦੇ ਹਨ । ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਅਧਿਕਾਰ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਜਮਹੂਰੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਅਸੀਂ ਜਨਤਾ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਰਦੇ ਹਾਂ । ਖੁਦ ਮਾਓ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਲੋਕਤੰਤਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਉਪਲੱਬਧ ਨਹੀਂ ਸਨ - ਨਾ ਪਾਰਟੀਆਂ ਬਣਾਉਣ ਦੇ , ਨਾ ਚੋਣ ਲੜਨ , ਰੈਲੀਆਂ , ਕੱਢਣ , ਆੰਦੋਲਨ , ਜਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਇਤਆਦਿ ਦੇ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰ ਸਨ । ਇਸ ਲਈ ਖੁਦ ਮਾਓ ਅਤੇ ਚਾਉ ਏਨ ਲਾਈ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾਉਣ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਦੂਜਾ ਵਿਕਲਪ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਇਹ ਉਲੇਖਨੀ ਹੈ ਕਿ ਖੁਦ ਮਾਓ ਅਤੇ ਚਾਓ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਨਕਲ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਾਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਾਓ ਜੇ ਤੁੰਗ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਨਵੀਂ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਜਤਨ ਕੀਤੇ । ਮਸਲਨ 1946 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲੀ - ਜੁਲੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕਈ ਵਾਰ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁਧ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ।

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀ ਭਿੰਨ ਹਨ । ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਕਸਿਤ ਅਤੇ ਚਾਰੇ ਤਰਫ਼ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੰਸਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ਜਿਸਦੀਆਂ ਜੜਾਂ ਪਿੰਡ ਪੱਧਰ ਤੱਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਜਨਤਕ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਚੋਣਾਂ ਦੇ ਜਰੀਏ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆਈਆਂ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਕਈ ਸਰਕਾਰਾਂ ਬਣੀਆਂ । ਉਹ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦੀ ਬਿਲਕੁਲ ਅੰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਨਹੀਂ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ । ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਸਰਗਰਮ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਜਮਹੂਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਹੈ । 1957 ਵਿੱਚ ਕੇਰਲ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਸਰਕਾਰ ਬਨਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਨੇ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਚੰਗੇ ਕੰਮ ਕਰ ਕੇ ਦਿਖਾਏ ਹਨ ।
ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਅਧਿਕਾਰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜਨਤਕ - ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਦੇਣ ਹਨ । ਤਾਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ? ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁੱਟ ਕੇ ਜੰਗਲ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਜਨਤਾ ਦੀਆਂ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਤਬਦੀਲੀ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਫੌਜਾਂ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਚੋਣ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਸਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਸਾਡੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਦਖਲ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀਆਂ । ਲੇਕਿਨ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਵੀ ਕਈ ਦੇਸ਼ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ । ਇਹ ਪਰਿਸਥਿਤੀ ਜਾਂ ਇਹ ਕਾਰਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ । ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਮਾਓਵਾਦੀ ਜਾਣ ਬੁੱਝਕੇ ਜਬਰਦਸਤ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਭਿੜਨਾ ਹੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪਾਗਲਪਨ ਹੋਰ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਇਹ ਬੁਧੀਹੀਣਤਾ ਦੀ ਪਰਾਕਾਸ਼ਠਾ ਹੈ । ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਨਾਲ ਮਾਓਵਾਦੀ ਅਤੇ ਨਕਸਲਪੰਥੀ ਰਾਜ ਸੱਤਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਫੌਜਾਂ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਕਮਜੋਰ ਨਹੀਂ , ਮਜਬੂਤ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ । ਇਹ ਇੱਕ ਬੇਸਮਝੀ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਿਆਵਾਦੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀ ਹੀ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।ਇਹ ਸਹੀ ਹੈ ਕਿ ਮਾਓਵਾਦੀ ਸਮਸਿਆ ਦਾ ਕੋਈ ਸੈਨਿਕ ਸਮਾਧਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਰਾਜਨੈਤਿਕ, ਵਿਚਾਰਧਾਰਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹਲ ਕਰਨਾ ਪਏਗਾ। ਲੇਕਿਨ ਇਸਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਉਕਸਾਉਂਦੇ ਅਤੇ ਭੜਕਾਉਂਦੇ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਰਾਜ ਸੱਤਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦੇਣ । ਕੋਈ ਵੀ ਸਮਝਦਾਰ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦੀ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ ।ਅੱਜ ਇੱਕ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਇਲਾਕੇ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਦਿਓ । ਤੁਸੀਂ ਪਾਉਗੇ ਕਿ ਮਾਓਵਾਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲਾਂ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਣ ਅਤੇ ਪੁਨਰਗਠਨ ਹੀ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਉੜੀਸਾ , ਛੱਤੀਸਗੜ , ਝਾਰਖੰਡ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਪੁਲਿਸ ਅਤਿਅੰਤ ਕਮਜੋਰ ਹੋਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਫੌਜ ਛਿਟਪੁਟ ਹੀ ਵਿੱਖ ਪੈਂਦੀ ਸੀ । ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲ ਛਿਟਪੁਟ , ਬਿਖਰੇ ਹੋਏ ਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਲੇਕਿਨ ਹਾਲਤ ਹੁਣ ਇਹ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ । ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਜਮਹੂਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ ਹੈ । ਬੁਧੀਹੀਨ , ਵਿਵੇਕਹੀਨ ਮਾਓਵਾਦੀ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਹੁਣ ਉੱਥੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲਾਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੈ । ਹੁਣ ਉੱਥੇ ਆਮ ਜਨਤਾ ਕੋਈ ਜਮਹੂਰੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਹੀਂ ਚਲਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਵਿਪਰੀਤ , ਆਮ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਮੇਹਨਤਕਸ਼ਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੱਗਭੱਗ ਸਾਰੇ ਲੋਕਤੰਤਰਿਕ ਹਥਿਆਰ ਖੋਹ ਲਏ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲਈ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਮਾਓਵਾਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਦਾਰ ਹਨ । ਇਹ ਹੋਰ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਤੀਖਣ ਆਲੋਚਨਾ ਮਾਰਕਸ ਅਤੇ ਏਂਗਲਸ ਕਾਫ਼ੀ ਪਹਿਲਾਂ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ । ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦ ਦਾ ਲੱਛਣ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇਹ ਗੱਲ ਖੁਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਕਾਫ਼ੀ ਪਹਿਲਾਂ ਕਹਿ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਜੋਕੇ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀਆਂ ਤੋਂ ਕੋਈ ਘੱਟ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ : ਅਵਸਰਵਾਦ ਦਾ ਹੀ ਇੱਕ ਰੂਪ
ਮਾਓਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਜਨਤਾ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਖੋਹ ਲਏ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਜਮਹੂਰੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਤੋਂ ਵੀ । ਅਜਿਹਾ ਖੁੱਲਮਖੁੱਲਾ ਤਥਾਕਥਿਤ ਅਜ਼ਾਦ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਅਜਿਹੇ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਆਸ਼ਾ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਤੀਕਰਿਆਵਾਦੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਨਾ ਕਿ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਤੋਂ । ਲੇਕਿਨ ਹਾਲਾਂ ਕਿ ਮਾਓਵਾਦ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਤਰਕ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਚੁਕਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਹੁਣ ਖੁਦ ਜਨਤਾ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਉਹ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਜਮਹੂਰੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਉੱਤੇ ਜ਼ੋਰ ਜਬਰਦਸਤੀ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਚਲਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ , ਆਪਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਮੰਨਵਾਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਨਰੋਦਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁਧ ਆਪਣੀਆਂ ਸੁਪ੍ਰਸਿਧ ਬਹਿਸਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈਨਿਨ ਨੇ ਸਮਾਜ ਸਬੰਧੀ ਨਰੋਦਵਾਦੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਚਿੱਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਲੈਨਿਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਅਧਿਅਨ ਕਰਨ ਨੂੰ ਕਿਹਾ । ਕੀ ਅੱਜ ਮਾਓਵਾਦੀ ਭਾਰਤ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਮੰਜਿਲ ਦਾ ਅਧਿਅਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ?
ਸੱਚਾਈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਵੀ ਮਾਓਵਾਦੀ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਕਮਿਊਨਿਜਮ ਦੇ ਬਚਕਾਨਾ ਮਰਜ ਤੋਂ ਅਜ਼ਾਦ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇ ਹਨ । ਇਸਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਬਚਕਾਨਾ ਮਰਜ ਹੁਣ ਇੱਕ ਬੜੀ ਗੰਭੀਰ ਮਰਜ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਚੁਕੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਇਤਹਾਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਿਖਿਆਂ ਦਹਾਕਿਆਂ ਅਤੇ ਸਦੀਆਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਹੀ ਗਲਤੀਆਂ ਵਾਰ - ਵਾਰ ਦੋਹਰਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦੀ ਇਤਹਾਸ ਦਾ ਮਖੌਲ ਉੜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਮਾਓਵਾਦ ਵਿੱਚ ਅਵਸਰਵਾਦ ਦੇ ਘੋਰ ਵਿਗੜੇ ਹੋਏ ਰੂਪ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ।

ਮਸਲਨ, ਮਾਓਵਾਦੀ, ਨਕਸਲਪੰਥੀ ਗੁਟ ਦਾਹਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਚੋਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਕੇ ਵਿਰੋਧੀ ਹਨ। ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਫੁੱਟ ਪਾਉਣ ਦੇ ਮਹਤਵ ਪੂਰਨ ਮੁਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਇੱਕ ਸੀ । ਮਾਓਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਚੋਣਾਂ ਨੂੰ ਜੋਰਾਂ-ਸ਼ੋਰਾਂ ਨਾਲ \''ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਧੋਖਾ\'' ਐਲਾਨਿਆ । ਲੇਕਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਮਾਓਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਭਾਜਪਾ, ਕਾਂਗਰਸ ਔਰ ਆਰ ਜੇ ਡੀ ਨਾਲ ਛਿਪੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮਿਲ ਕੇ ਚੋਣ ਤਾਲਮੇਲ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਪਵਾਈਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਹ ਇੰਨੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਦੇਸ਼? ਕਿਤੇ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਵੋਟਾਂ ਨਾ ਪੈ ਜਾਣ। ਕੀ ਇਹ ਅਵਸਰਵਾਦ ਨਹੀਂ ਹੈ?
ਆਦਿਵਾਸੀ : ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਾ ਬਕਰਾ ਜਾਂ ਗਿਨੀ - ਪਿਗ ?
ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਉਠਾਉਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਜਨਤਕ ਅੰਦੋਲਨ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਕਪਾ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਰਹੀ ਹੈ । ਲੇਕਿਨ ਅੱਜ ਮਾਓਵਾਦੀਆਂ ਦੀ ਤੋੜਫੋੜ ਦੇ ਚਲਦੇ ਸਵੱਸਥ ਆਦਿਵਾਸੀ ਅੰਦੋਲਨ ਖੁਦ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਏ ਹਨ । ਮਾਓਵਾਦੀ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਸਬੰਧੀ ਆਪਣੇ ਵਿਵੇਕਹੀਨ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਨੀ – ਪਿਗਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ , ਉਹਨਾਂ ਗਿਨੀ ਪਿਗਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮੇਂ – ਸਮੇਂ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਦੇ ਸਿਲਸਿਲੇ ਵਿੱਚ ਚੀਰ - ਫਾੜ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਆਦਿਵਾਸੀ ਅੱਜ ਨਕਸਲਪੰਥੀ ਮਾਓਵਾਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਾ ਬਕਰਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ । ਫਲਸਰੂਪ ਤੋੜ ਫੋੜ ਅਤੇ ਗੜਬੜੀਆਂ ਦੇ ਚਲਦੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਅੰਦੋਲਨ ਕਾਫ਼ੀ ਪਿੱਛੇ ਧਕੇਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਅੱਜ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕਤਰ ਸਾਮਾਜਕ ਸੰਦਰਭ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇਗਾ । ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਰਸਤੇ ਤੋਂ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਇਸਦੇ ਲਈ ਆਦਿਵਾਸੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਗੰਭੀਰ ਅਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਸੰਸਾਰ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤਕਨੀਕੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸੰਦਰਭਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਚਣਾ ਹੋਵੇਗਾ । ਲੇਕਿਨ ਦੁਖ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੁੱਝ ਵਿਵੇਕਹੀਣ ਲੋਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਦਰਭਾਂ ਤੋਂ ਕੱਟ ਕੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਲੱਗਭੱਗ ਦਰਕਿਨਾਰ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਵਾਹਦਿਆਂ ਦਾ ਸਬਜਬਾਗ ਵਖਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦੀਆਂ ਗੰਭੀਰ ਸਾਮਾਜਕ - ਆਰਥਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹਨ । ਲੇਕਿਨ ਇਸਦਾ ਇਹ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਕਿ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਵਾਸਤਵਿਕ ਅਤੇ ਆਤਮਪਰਕ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ , ਉਂਜ ਹੀ ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜੀਵ ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪਬਲਿਕ ਸੈਕਟਰ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਹੋਰ ਰੂਪਾਂ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਘਟਨਾਕਰਮ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ । ਪਬਲਿਕ ਸੈਕਟਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਮਜਦੂਰ ਵਰਗ ਦੁਆਰਾ ਲੰਬੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਬਲੀਦਾਨਾਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ । ਲੇਕਿਨ ਮਾਓਵਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਆਧੁਨਿਕ ਮਜਦੂਰ ਵਰਗ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਪਲੱਬਧੀਆਂ ਉੱਤੇ ਚੋਟ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਉਸਦੀ ਸੌੜੀ ਪੈਟੀ ਬੁਰਜੁਆ ਸੋਚ ਦਾ ਲਖਾਇਕ ਹੈ ।
ਅਜੋਕੇ ਮਾਓਵਾਦ ਨਕਸਲਵਾਦ ਦਾ ਵਿਚਾਰਧਾਰਿਕ ਦਿਵਾਲੀਆਪਣ
ਮਾਓਵਾਦ ਅਤੇ ਨਕਸਲਵਾਦ ਆਪਣੇ ਜਨਮ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਮਿਆਦ ਤੈਅ ਕਰ ਚੁਕਾ ਹੈ । ਲੇਕਿਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਕਸਲਵਾਦ ਦੇ ਤਿੰਨ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ - ਕਾਨੂ ਸਾੰਨਿਆਲ ਅਤੇ ਜੰਗਲ ਸੰਸਥਾਲ ਨੇ ਖੁਦ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ( ਚਾਰੂ ਮਜਦੂਮਦਾਰ ਦੀ ਮੌਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ) , ਕਿ ਅਜੋਕੇ ਨਕਸਲਵਾਦ ਦਾ ਆਰੰਭਕ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਪੇਸ਼ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ । ਅੱਜ ਨਕਸਲਪੰਥੀ ਅੰਦੋਲਨ ਅਣਗਿਣਤ ਗੁਟਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਰਧਾਰਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਕਨਫਿਊਜਨ ਅਤੇ ਗੱਡਮੱਡਤਾ ਹੈ । ਮਾਓਵਾਦੀ ਛੋਟੀਆਂ – ਛੋਟੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅੱਡ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਮਾਓਵਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਰਸਤਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕੋਈ ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਅਤੇ ਇਹ ਗੱਲ ਪੈਟੀ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਛਦਮ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦ ਦੀ ਖਾਸਿਅਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਬਾਕੁਨਿਨਵਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਹੀ ਸਮਾਨ ਇਹ ਅੰਦੋਲਨ ਜਨਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਅਗਿਆਨਤਾ ਉੱਤੇ ਫਲਦਾ – ਫੁਲਦਾ ਹੈ । ਮਾਓਵਾਦੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਨਤਾ ਸਾਫ਼ ਸਲੇਟ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੋਵੇ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਾ ਲਿਖਿਆ ਹੋਵੇ । ਫਿਰ ਉਹ ਉਸ ਸਲੇਟ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਉੱਲਟੇ - ਸਿੱਧੇ ਮਨੋਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ ਆੜ ਥਲੇ ਲਿਖ ਸਕਦੇ ਹਨ